Inteligencja emocjonalna

Iloraz inteligencji przez długie lata był uważany za wyznacznik sukcesu jednakże w ostatnich czasach wiele się zmieniło w określaniu jego uwarunkowań.

„Badania pokazują, że społeczne i emocjonalne umiejętności mogą mieć większe znaczenie dla odniesienia sukcesu w życiu niż wysoki iloraz inteligencji mierzony standardowymi testami werbalnej i niewerbalnej inteligencji poznawczej.” (Lawrence Shapiro, 1999)

W obecnych czasach, aby osiągnąć sukces nie wystarczy być fachowcem w swojej dziedzinie, ale trzeba również mieć rozwiniętą na wysokim poziomie umiejętność komunikacji społecznej, umieć zarządzać sobą oraz naszymi kontaktami z ludźmi. Należy umieć dokonywać odpowiedniego wyboru pomiędzy naszą własną korzyścią a interesami innych, znajdując złoty środek.

„Nasza inteligencja emocjonalna określa indywidualne potencjalne zdolności uczenia się umiejętności praktycznych, które opierają się na jej pięciu składnikach: samoświadomości, motywacji, kierowaniu samym sobą, empatii i dobrym układaniu stosunków z innymi osobami. Odnosi się ona przede wszystkim do tej sfery człowieka, którą kiedyś nazywano osobowością, charakterem.

Nasza kompetencja emocjonalna pokazuje natomiast, ile z tych potencjalnych zdolności udało się nam zamienić w bardzo przydatne w pracy umiejętności.” (Daniel Goleman)

W pierwszych trzech latach życia dziecko jest najbardziej wrażliwe na bodźce otrzymywane z otoczenia. Dużym czynnikiem w rozwoju osobowości dziecka jest genetyka. Około 40-50% osobowości jest właśnie zdeterminowana genami, jednakże nie należy bagatelizować wpływu czynników zewnętrznych.

Każdy z nas rozwija swoją inteligencję emocjonalną już od dziecka. Gerhart Roth w swoich badaniach udowadnia, że wpływy, jakimi jest poddawane dziecko w pierwszych latach życia „utrwalają się w centralnym układzie nerwowym jak pieczęć laku”. Wiele problemów wychowawczych związanych jest z brakiem przystosowania się do wymagań grupy, brakiem umiejętności określenia własnych oczekiwań oraz słabą dojrzałością emocjonalną, nawet u dzieci, które wykazują bardzo wysoką inteligencję poznawczą. „Mamy do czynienia z niebezpiecznym paradoksem – chociaż dzieci uzyskują coraz wyższe wyniki w badaniach ilorazu inteligencji, to ich inteligencja emocjonalna stale się zmniejsza. Chyba najbardziej niepokojących danych dostarczają zakrojone na wielką skalę ankiety przeprowadzone wśród rodziców i nauczycieli, które pokazują, że obecne pokolenie cierpi na większe zaburzenia emocjonalne niż poprzednie. Przeciętnie biorąc, dzieci są bardziej samotne i przygnębione, bardziej skłonne do złości i wybryków, bardziej nerwowe, impulsywne i agresywne, łatwiej poddają się zmartwieniom.” (Goleman).

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż inteligencja emocjonalna jest ściśle powiązana z naszą moralnością. To ona tworzy fundamenty do przestrzegania zasad moralnych, pojmowania i przyswajania reguł zasad współżycia społecznego, etyki. Umiejętność samokontroli jest niezbędna w stosunkach międzyludzkich, opanowaniu agresji a empatia powoduje, że rozumiejąc uczucia innych osób rozumiemy ich potrzeby, nie zadajemy bólu, liczymy się z innymi ludźmi.

 

Rozwój inteligencji emocjonalnej.

 

Wg D. Golemana inteligencja emocjonalna nie jest zdeterminowana genetycznie i rozwija się w podczas całego życia, natomiast iloraz inteligencji zmienia się od wieku młodzieńczego tylko nieznacznie.

Dzieci, które osiągają sukcesy w szkole cechują się wysokim poziomem cech emocjonalnych, społecznych m.in. takich jak: pewność siebie, cierpliwość, rozumienie komunikatów werbalnych i niewerbalnych, umiejętność określania swoich potrzeb i proszenia o pomoc.

Podczas pierwszych lat życia dziecka, doświadcza ono cały ogrom interakcji społecznych, emocjonalnych. Mają one ogromny wpływ na jego rozwój i dalsze życie. Jednakże dziecko nie potrafi ich nazwać, a nam często trudno je określić i zrozumieć. Jeśli chodzi o emocje, które towarzyszą nam w dorosłym życiu, mogą one być nazwane i uświadomione bądź też nieuświadomione. Możemy zdawać sobie sprawę z tego, iż przeżywamy lęk, ale też możemy sobie go nie uświadamiać. Jeśli chodzi o dzieci, sytuacja jest dla nich o wiele bardziej trudna. Dzieci nie potrafią jeszcze nazwać wielu złożonych emocji, a co dopiero uświadamiać sobie je w swoim zachowaniu. Dzieci w wieku przedszkolnym wiedzą już, że mają różne stany emocjonalne, jednakże nie potrafią ich wszystkich nazwać. Zauważają, że mogą wywołać różne stany emocjonalne u swoich kolegów czy koleżanek i często próbują właśnie wywoływać na nich wpływ, choć nie potrafią dokładnie określić, dlaczego to robią. W trakcie wielu prób uczą się, w jaki sposób osiągać cel, do którego dążą. Zauważają swoje sprawstwo. Niestety dzieci w tym wieku rzadko potrafią dostosować sposób swojego działania tak, aby nie ranić drugiej osoby, nie potrafią też przewidzieć, że okazywanie emocji w bezpośredni sposób może wpływać negatywnie na innych.

Dziecko do 20 miesiąca życia potrafi pokazać swoje uczucia w zakresie tego czy jest głodne, śpiące, zadowolone, czyste, zmęczone, smutne, przestraszone czy zadowolone. U 3-4 latka zakres słownictwa emocjonalnego znacznie się powiększa, jednakże wiele zależy od środowiska, w jakim się wychowuje. Reakcje dziecka na różne sytuacje, z jakimi się spotyka na co dzień, są ściśle związane z reakcjami z jakimi spotyka się u osób mu najbliższych, czyli przede wszystkim rodziców. Jeśli na przykład rodzice na płacz dziecka reagować będą biciem, ono w taki sam sposób będzie reagowało na płacz kolegi czy koleżanki. Dziecko nie potrafi danej sytuacji samodzielnie i racjonalnie przeanalizować tylko działa nawykowo, w taki sposób, jaki poznało odwzorowując najbardziej znane mu zachowania.

Edukacja emocjonalna powinna rozpocząć się jak najwcześniej, oczywiście na poziomie dostosowanym do możliwości rozwojowych dziecka. Musi ono przede wszystkim nauczyć się nazywać emocje oraz rozpoznawać je u siebie. Rozwój samoświadomości emocjonalnej jest podstawą do możliwości panowania nad nimi. Dziecko musi też wiedzieć, że ma prawo do przeżywania różnorodnych uczuć, również tych złych. Musi jednak poznać różne możliwości sposobu ich wyrażania i reagowania na nie. Umiejętność dostosowania swoich reakcji do sytuacji jest bardzo ważna. Umiejętność odraczania przyjemności, tłumienia podstawowych popędów jest również podstawowym elementem inteligencji emocjonalnej. Jest ona bazą do budowania motywacji, która z kolei napędza do działania i zapewnia osiąganie sukcesów. Prawidłowo rozwinięta empatia z kolei pozwala na jasne określenie tego, co czuje druga osoba, pozwala trafnie odczytywać komunikaty werbalne i niewerbalne, które przekazuje nam druga osoba. Jest to niezmiernie ważne w relacjach społecznych. Osoby o wysokim poziomie empatii rzadziej popadają w konflikty, są otwarte i przyjacielskie.

Przez długi czas wychowanie dziecka kojarzyło się przede wszystkim z edukacją poznawczą jednakże dziś już wiadomo, że równie ważna o ile nie ważniejsza jest edukacja emocjonalna.  Dziecko, wbrew przekonaniu wielu, samo emocjonalnie się nie wychowa na pozytywnego i bezkonfliktowego człowieka. Przede wszystkim musi otrzymać poprawne wzorce. Należy pozytywnie wzmacniać dziecko, jednakże wszelkie pochwały muszą być odpowiednio wyważone, a dziecko powinno otrzymywać jasne dla niego komunikaty. Należy rozróżnić też karę a konsekwencję, ale o tym później. Dziecko powinno być uczone wyrażania swoich uczuć, powinno otrzymywać poprawne wzorce reagowania na różnorodne zdarzenia, jednakże przede wszystkim powinno otrzymywać jak najwięcej pozytywnych emocji. Miłość, przytulanie, uśmiech, pochwały – wszystko to buduje pozytywną postawę u dziecka, umacnia je w poczuciu własnej wartości, pewności, sprawczości.

Dziecko, które zostało wychowane zgodnie z modelem, który zwraca dużą uwagę na poziom inteligencji emocjonalnej, ma szansę osiągać dużo lepsze efekty w życiu dorosłym w sferze zawodowej oraz prywatnej, potrafi utrzymać zgodne relacje z najbliższymi, co w ostatnich czasach zaczyna być dużym problemem dla wielu.